Mewn adroddiad cenedlaethol a gyhoeddwyd heddiw, mae Archwilio Cymru yn galw ar Lywodraeth Cymru ac Awdurdodau Parciau Cenedlaethol i weithio gyda'i gilydd i nodi ffyrdd priodol o arallgyfeirio'r cyllid sydd ar gael er mwyn diogelu a hyrwyddo ein Parciau Cenedlaethol. Rydym hefyd wedi cyhoeddi adnodd hunanasesu i helpu Awdurdodau Parciau Cenedlaethol i lywio'r trawsnewidiad hwn a nodi sut orau i arallgyfeirio eu hincwm.

Fel llawer o gyrff cyhoeddus yng Nghymru, mae Awdurdodau Parciau Cenedlaethol yn wynebu heriau cyllidebol sylweddol. Ynghyd â gofynion a disgwyliadau cynyddol, mae cyflawni eu swyddogaethau allweddol yn fwyfwy anodd. Yn 2022-23, cyhoeddwyd tri adroddiad ar sut mae Awdurdodau Parciau Cenedlaethol yng Nghymru yn arallgyfeirio eu ffrydiau incwm i gefnogi'r gwaith o gyflawni yn erbyn eu dibenion statudol. Mae ein hadroddiad a gyhoeddwyd heddiw yn edrych ar rai o'r themâu allweddol sy'n effeithio ar y tri Pharc Cenedlaethol yng Nghymru ac i ba raddau y mae'r Awdurdodau yn arallgyfeirio eu hincwm.

Rydym wedi canfod nad oes yr un o Awdurdodau y Parciau Cenedlaethol wedi gosod dull strategol clir o arallgyfeirio incwm, ac mae angen rhagor o waith i wneud hyn yn flaenoriaeth. Mae ystyriaethau moesegol pwysig hefyd wrth werthuso opsiynau, ac mae angen i drefniadau llywodraethu fod yn ddigon ystwyth a chadarn i gefnogi gweithgarwch cynhyrchu incwm yn y dyfodol yn effeithiol.

Mae ein hadroddiad yn tynnu ar enghreifftiau gan Awdurdodau Parciau Cenedlaethol Lloegr, y mae rhai ohonynt wedi mentro i weithgaredd masnachol cynyddol i gefnogi gwasanaethau allweddol. Mae amrywio incwm yn llwyddiannus yn ei gwneud yn ofynnol i Awdurdodau adolygu eu portffolios asedau i nodi cyfleoedd addas. Mae hwn yn un o chwe bloc adeiladu allweddol y canolbwyntiodd ein hadolygiad arnynt. Gyda'i gilydd, gall y camau hyn helpu Awdurdodau Parciau Cenedlaethol i ddatgloi'r buddion a lliniaru rhai o'r risgiau sy'n gysylltiedig ag arallgyfeirio incwm.

Wrth edrych i'r dyfodol, mae ein hadroddiad yn tynnu sylw at bwysigrwydd ystyried gwahanol ffynonellau cyllid, gydag Awdurdodau Parciau Cenedlaethol mewn sefyllfa unigryw i adeiladu ar hanes cryf o weithio mewn partneriaeth i gyflawni prosiectau a ariennir gan grant. Mae gan Lywodraeth Cymru rôl allweddol hefyd wrth gefnogi Awdurdodau Parciau Cenedlaethol, yn ariannol ac o ran canllawiau a chyfarwyddyd, i helpu i gyflawni'r disgwyliadau a osodwyd gan y Gweinidog Newid Hinsawdd. 

Ochr yn ochr â'n hadroddiadau, rydym wedi cyhoeddi rhestrau gwirio hunanasesu yr ydym yn argymell y dylai pob Awdurdod eu defnyddio i nodi eu cryfderau a'u gwendid. Bydd hyn yn helpu i lywio eu strategaethau yn y dyfodol ar arallgyfeirio incwm.