Archwilio Cymru yn tynnu sylw at anghysonderau mewn ymatebion tân ac achub i alwadau diangen
Nid oes gan yr un Awdurdod Tân ac Achub ddull cynhwysfawr o fesur effaith larymau tân ffug, er gwaethaf galwadau o'r fath yn cyfrif am oddeutu hanner y rhai a dderbyniwyd
Mae ein hadroddiad a gyhoeddwyd heddiw yn amlinellu themâu o'n gwaith lleol ar sut mae Awdurdodau Tân ac Achub yng Nghymru yn lleihau galwadau diangen.
Yn 2022-23, edrychom ar y ffordd y mae'r tri Awdurdod Tân ac Achub yng Nghymru yn rheoli galwadau diangen mewn eiddo annomestig. Mae ein hadroddiad cenedlaethol yn edrych ar ein canfyddiadau allweddol o adolygiadau lleol o bob Awdurdod Archwilio Cymreig ac yn rhoi darlun cymharol o'r galw a'r gwahanol ymatebion ledled Cymru.
Rhennir data galwadau diangen yn dri chategori gwahanol – 'maleisus', 'bwriad da' ac 'oherwydd offer'. Ychydig o dan 60% o alwadau diangen yng Nghymru, a'r nifer fwyaf o bell ffordd, yw'r rhai sy'n deillio o gyfarpar. Fel arfer mae'r rhain yn cael eu hachosi gan Larymau Tân Awtomatig (AFAs) - systemau sy'n hysbysu FRAs o dân posib. Anaml iawn y caiff yr ysgogiadau hyn eu hachosi gan dân gwirioneddol ac yn aml oherwydd achosion syml fel profion larwm neu dost llosg.
Gall Awdurdodau Tân ac Achub benderfynu a ydyn nhw'n ymateb i larymau tân awtomatig a sut maen nhw'n ymateb iddyn nhw, ac mae'r tri Awdurdod Tân yng Nghymru wedi mabwysiadu gwahanol ddulliau polisi. Er enghraifft, mae Awdurdod Tan ac Achub Gogledd Cymru wedi gweld gostyngiad dramatig yn nifer y bobl sy'n mynychu galwadau diangen annomestig o ganlyniad i bolisi a gyflwynwyd yn wreiddiol yn 2014-15. Mae ei bolisi yn nodi na fydd y Gwasanaeth yn ymateb i larymau tân awtomatig mewn eiddo annomestig oni bai bod galwad 999 wrth gefn yn cael ei gwneud i gadarnhau tân go iawn, gydag ychydig o eithriadau ar gyfer eiddo risg uchel fel ysbytai. Mae Canolbarth a Gorllewin ac Awdurdodau Tân ac Achub De Cymru yn dal i fynychu'r rhan fwyaf o larymau tân awtomatig ond maent wedi mabwysiadu dulliau gwahanol i geisio lleihau presenoldeb. Mae'r rhain yn cynnwys ceisio cael cadarnhad o dân go iawn cyn symud ymateb brys neu anfon offer tân sy'n teithio ar gyflymder ffyrdd arferol ar gyfer galwadau diangen tybiedig, yn hytrach nag ar oleuadau glas. Yn gyfrannol, mae Awdurdodau Lleol Canolbarth a Gorllewin a De Cymru yn ymateb i lawer mwy o larymau ffug o'i gymharu â Awdurdod Tan ac Achub Gogledd Cymru.
Mae effaith ymateb i alwadau diangen yn bellgyrhaeddol. Yn anad dim, mae'n ymestyn capasiti ac argaeledd diffoddwyr tân ymhellach. Mae ein hadroddiad yn tynnu sylw at yr angen i ystyried effaith galwadau diangen yng nghyd-destun amgylchedd gweithredu heriol awdurdodau tân ac achub. Er enghraifft, mae ein hadroddiad yn dangos bod personél awdurdodau tân ac achub wedi gostwng 11.3% rhwng 2009-10 a 2021-22. Mae ymateb i alwadau diangen hefyd yn effeithio ar allyriadau carbon a diogelwch ar y ffyrdd, ac mae'r effaith ariannol yn debygol o fod yn sylweddol. Er gwaethaf hyn, gwelsom nad oedd gan unrhyw awdurdod ddull cynhwysfawr o fesur effeithiau galwadau diangen.
Wrth edrych i'r dyfodol, mae Llywodraeth Cymru wedi gosod cyfeiriad polisi newydd ar gyfer Awdurdodau Tân ac Achub. Mae hyn yn cynnwys ehangu rôl diffoddwyr tân, er enghraifft, i helpu criwiau ambiwlans. Mae gwireddu'r uchelgais hon yn gofyn am oresgyn heriau o ran gallu ac argaeledd diffoddwyr tân.
