Ers adolygiadau blaenorol yn 2015, mae trefniadau llywodraethu, rheoli a chynllunio ar gyfer gwasanaethau arbenigol wedi gwella, ond bydd effaith COVID-19 yn gofyn am strategaeth glir er mwyn adfer gwasanaethau. Dylid cymryd camau hefyd i gyflawni’r ymrwymiad yn “Cymru Iachach” er mwyn edrych o’r newydd ar y model presennol o ystyried rhai o’r heriau mewnol y mae’n eu cyflwyno i Fyrddau Iechyd. 

Cydbwyllgor yw Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru, sy’n cynnwys y saith bwrdd iechyd lleol yng Nghymru ac sy’n cael ei ariannu ganddynt. Fe’i lletyir gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg ac mae ganddo gyllideb flynyddol gyffredinol o £680 miliwn. 

Mae’r Pwyllgor yn gwneud penderfyniadau ar y cyd ynghylch cynllunio, caffael a monitro perfformiad gwasanaethau arbenigol i boblogaeth Cymru ar ran byrddau iechyd. Mae gwasanaethau arbenigol yn gymhleth yn aml ac maent yn cynnwys gwasanaethau Canser, Cardiaidd, Niwrowyddorau, Trawma Mawr ac Arennol. Darperir y gwasanaethau a gomisiynir gan nifer fach o ddarparwyr arbenigol y mae llawer ohonynt yng Nghymru, ond comisiynir rhai gan y GIG yn Lloegr hefyd. Yng Nghymru, mae Byrddau Iechyd Prifysgol Caerdydd a’r Fro a Phrifysgol Bae Abertawe yn derbyn cyllid sylweddol ar gyfer y gwasanaethau arbenigol y maent yn eu darparu.

Yn 2015, tynnodd dau adolygiad ar wahân sylw at faterion yn ymwneud â threfniadau llywodraethu Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru. Gwelsom fod nifer o welliannau wedi eu gwneud i’r trefniadau llywodraethu cyffredinol ym Mhwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru ers 2015. Gwnaed cynnydd da o ran cryfhau’r trefniadau ar gyfer sicrhau ansawdd gwasanaethau arbenigol, er bod lle o hyd i ganolbwyntio’n fwy ar ansawdd gwasanaethau yng nghyfarfodydd y Cydbwyllgor. Mae angen adolygu hefyd y trefniadau ar gyfer recriwtio aelodau annibynnol sy’n eistedd ar y Pwyllgor a’u taliadau cydnabyddiaeth o ystyried rhai o’r heriau a wynebwyd wrth lenwi’r swyddogaethau hyn.

Mae gan aelodau presennol y Cydbwyllgor berthynas waith iach ac maent yn gweithredu gyda’i gilydd yn dda. Fodd bynnag, mae’r model presennol yn peri gwrthdaro buddiannau posibl oherwydd bod rhai aelodau o’r Cydbwyllgor hefyd yn brif swyddogion y cyrff iechyd a gomisiynwyd i ddarparu gwasanaethau arbenigol.

Canfuom fod y trefniadau ar gyfer cynllunio gwasanaethau a gomisiynir yn dda ar y cyfan a bod pwyslais gwell ar werth. Fodd bynnag, mae rhai gwasanaethau newydd allweddol megis modelau gwasanaeth newydd ar gyfer trawma mawr a llawdriniaeth thorasig wedi cymryd amser hir i gytuno a gweithredu. Canfuom hefyd fod pandemig COVID-19 wedi effeithio’n sylweddol ar y gwaith o ddarparu gwasanaethau arbenigol, ac y dylai datblygu cynllun er mwyn adfer gwasanaethau arbenigol yn sgil y pandemig fod yn flaenoriaeth yn awr.

Dengys cynllun hirdymor Llywodraeth Cymru ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol, Cymru Iachach, fwriad i adolygu nifer o swyddogaethau a letyir yn genedlaethol, gan gynnwys Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru, gyda’r nod o “gyfuno gweithgarwch cenedlaethol ac o egluro llywodraethu ac atebolrwydd”. Er bod y trefniadau llywodraethu ar gyfer Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru wedi parhau i wella, dengys ein hadroddiad fod nifer o agweddau o hyd ar fodel Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru sy’n haeddu rhagor o sylw.

Rydym yn gwneud nifer o argymhellion ar gyfer Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru a Llywodraeth Cymru yn ein hadroddiad.

Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru:

• Cynyddu’r pwyslais ar ansawdd yn y Cydbwyllgor.
• Gweithredu trefniadau rheoli rhaglenni clir ar gyfer gwasanaethau newydd a gomisiynir.
• Cynnal adolygiad o effaith COVID-19 ar y broses o gynllunio adferiad.
• Datblygu strategaeth newydd ar gyfer gwasanaethau arbenigol.

Llywodraeth Cymru:

• Adolygu’r dewisiadau ar gyfer recriwtio a chadw aelodau annibynnol Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru.
• Sicrhau bod trefniadau rheoli rhaglenni effeithiol ar waith o bwynt y cysyniad hyd nes y cânt eu cwblhau.
• Pennu amserlen ddiwygiedig ar gyfer gweithredu adolygiad Cymru Iachach a defnyddio canfyddiadau yr adroddiad hwn i lywio gwaith ychwanegol.

Nodiadau i olygyddion:

• Mae’r adroddiad hwn yn ystyried i ba raddau y ceir trefniadau llywodraethu effeithiol ac a yw’r dull cynllunio yn cefnogi’r broses o gomisiynu gwasanaethau arbenigol yn effeithiol ar gyfer poblogaeth Cymru.
• Cafodd dau adolygiad blaenorol, adolygiadau llywodraethu, eu cynnal a’u hadrodd yn 2015. Adroddodd y Sefydliad Llywodraethu Da ar lywodraethu corfforaethol. Adolygodd Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru y trefniadau llywodraethu clinigol. Gwnaeth swyddogion Pwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru baratoi a chyflawni cynllun gweithredu er mwyn ymateb i’r argymhellion yn yr adolygiadau hynny.
• Cynhaliwyd llawer o’n hadolygiad rhwng mis Mawrth a mis Mehefin 2020, ond o ganlyniad i’r pandemig, gwnaethom oedi agweddau ar yr adolygiad, gan ailddechrau ag arolwg i bob bwrdd iechyd ym mis Gorffennaf a chan orffen y gwaith maes ym mis Hydref.
• Roedd cyflawni ein gwaith yn cynnwys cyfweliadau â swyddogion Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru ac aelodau annibynnol o Bwyllgor Gwasanaethau Iechyd Arbenigol Cymru, arsylwadau o gyfarfodydd Cydbwyllgor ac is-bwyllgor, holiaduron o brif weithredwyr a chadeiryddion byrddau iechyd ac adolygiad o ddogfennaeth. 
• Yr Archwilydd Cyffredinol yw archwilydd allanol statudol annibynnol y sector cyhoeddus datganoledig yng Nghymru. Mae’n gyfrifol am archwilio mwyafrif yr arian cyhoeddus a warir yng Nghymru yn flynyddol, gan gynnwys yr £21 biliwn o gyllid y pleidleisir arno bob blwyddyn gan Senedd Cymru. Caiff elfennau o’r arian hwn eu trosglwyddo gan Lywodraeth Cymru i’r GIG yng Nghymru (dros £8 biliwn) ac i lywodraeth leol (dros £4 biliwn).
• Mae annibyniaeth archwilio yr Archwilydd Cyffredinol yn hollbwysig. Fe’i penodir gan y Frenhines, ac nid yw ei waith archwilio yn destun cyfarwyddyd na rheolaeth gan Senedd Cymru na’r llywodraeth. 
• Corff corfforaethol sy’n cynnwys naw aelod bwrdd statudol yw Swyddfa Archwilio Cymru. Mae’n cyflogi staff ac yn darparu adnoddau eraill i'r Archwilydd Cyffredinol, sydd hefyd yn Brif Weithredwr i’r Bwrdd ac yn Swyddog Cyfrifyddu. Mae’r Bwrdd yn monitro ac yn cynghori'r Archwilydd Cyffredinol o ran sut y mae’n arfer ei swyddogaethau.
• Archwilio Cymru yw enw ambarél Archwilydd Cyffredinol Cymru a Swyddfa Archwilio Cymru. Mae Archwilio Cymru yn nod masnach cofrestredig, ond nid yw’n endid cyfreithiol ynddo ei hun.